คำศัพท์

ที่โรงเรียนบ้านตอหลัง หมู่ที่ ๓ ตำบลไพรวัน อำเภอตากใบ จังหวัดนราธิวาส มีการจัดทำสื่อคำศัพท์ภาษาตากใบทำมือ และจัดกิจกรรมคำศัพท์ภาษาตากใบวันละคำขึ้น พร้อมกับแต่งประโยค เพื่ออนุรักษ์ภาษาประจำท้องถิ่นหน้าเสาธงเป็นประจำทุกวันก่อนเข้าเรียน

คำที่ใช้บอกความรู้สึกผ่านประสาทสัมผัสในภาษาไทสำเนียงตากใบ อาจมีเพียงความต่างกับภาษาไทยมาตรฐานในด้านวรรณยุกต์เสียง แต่ในระดับย่อยหน่วยคำในการสร้างเป็นวลี คำที่ใช้บอกความรู้สึกเหล่านี้จะมีหน่วยคำที่ประกอบลงท้ายคู่กับคำนั้น ๆ โดยเฉพาะ

สำนวนในภาษาไทสำเนียงตากใบ มักจะมีการใช้การอุปมาอุปไมยเปรียบเทียบและการพูดเกินจริง (อติพจน์) เพื่อสื่อความหมายของผู้พูดโดยอ้อม รวมไปถึงมีการใช้สำนวนบางสำนวนในบริบทที่แสดงความไม่พอใจของผู้พูดเท่านั้น

คำนำหน้าชื่อในภาษาไทสำเนียงตากใบมีการแปรไปตามตัวแปรทางสังคม เช่น เพศ อายุ สถานะการแต่งงาน และสถานะการบวช นอกจากนี้ในคำนำหน้าเรียกอาชีพบางอาชีพก็มีการยืมคำว่า “โต๊ะ” จากภาษามลายูปาตานีมาปนเป็นคำผสมอีกด้วย

คำสรรพนามในภาษาไทสำเนียงตากใบมีการแปรไปตามตัวแปรทางสังคม เช่น เพศ จำนวนคน อายุ ความสนิทสนม และความสุภาพ

คำศัพท์ภาษาไทสำเนียงตากใบเพิ่มเติมที่ออกเสียงโดยผู้บอกภาษารุ่นใหม่

ทีมวิจัยชุมชนชาวอ่าข่า ได้จัดทำหนังสือรวบรวมคำศัพท์ นิทาน ประวัติศาสตร์ของชาวอ่าข่า บ้านแม่สะแลป โดยใช้ระบบเขียนภาษาอ่าข่า อักษรไทย

คำเรียกทิศและทิศทางภาษาตากใบมี ๔ คำคือ 'ฮั๋วนอน' (หัวนอน) หรือทิศใต้, 'ใต้ตี๋น' (ใต้ตีน) หรือทิศเหนือ, 'กึ๊อ่อก' หรือตะวันออก และ 'กึ๊ต๋อก' หรือตะวันตก โดยเวลาเข้านอนทิศจะมีความสำคัญมาก โดยห้ามหันศีรษะไปทาง 'กึ๊ต๋อก' ซึ่งเป็นทิศของคนตาย

คำศัพท์การนับวันในภาษาตากใบมี ๗ คำ โดยมีลำดับตามช่วงเวลา คือ แรฺกก่อนวา, แรฺกวา, วันนีฺ, โพรฺกเช้า, บฺึรือ, บฺึเลื่อง, และ บฺึไล

'ปึย๋าม' แปลว่า 'ฤดู' และสามารถแปลว่า 'เวลา' ได้อีกด้วย โดยฤดูกาลในภาษาตากใบมี 2 ฤดู คือ 'ปึย๋ามพฺะ' (ฤดูฝน) และ 'ปึย๋ามแล้ง' (ฤดูแล้ง)